Badania naukowe

Badania Naukowe | Wydawnictwa | Staże i Praktyki | Seminaria | Placówki Naukowe |

OBSZAR OCHRONY ŚCISŁEJ

Obszar Ochrony Ścisłej | OOŚ Białowieskiego PN | Drzewostan Rezerwatu |

OBSZAR OCHRONY ŚCISŁEJ BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO

Obszar Ochrony Ścisłej (dawny Rezerwat Ścisły) Białowieskiego Parku Narodowego jest terenem o najdłuższej tradycji ochrony w Puszczy Białowieskiej. Brak jest sprecyzowanej informacji, czy któryś z rezerwatów – ostoi zwierząt, istniejących w Puszczy w czasach carskich, zlokalizowany był na terenie obecnego parku narodowego. Pierwszy projekt ochrony tego fragmentu Puszczy zaproponowany był przez Niemców w czasie Wojny Światowej. Miał to być „park natury”, odpowiednik istniejących już w Europie parków narodowych. Do ochrony rezerwatowej przeznaczono teren stosunkowo niewiele przekształcony przez człowieka, o wyraźnych granicach: od wschodu droga Browska, od północy rzeka Hwoźna, od zachodu rzeka Narewka, od południa polana Białowieska. Z drobnymi zmianami (korekta granicy wschodniej, obecnie będącej granicą państwową) tak wyodrębniony obiekt chroniony jest do dziś. Po zakończeniu działań wojennych do Białowieży przybywają ekspedycje polskich przyrodników, które mają na miejscu zapoznać się z losem żubrów i stanem Puszczy Białowieskiej. Już przy pierwszym pobycie przekonują się, że ostatnie żubry zostały wybite przez kłusowników i maruderów. Jednak uwagę ich zwraca las, las owiany legendą królewskich łowów, niedostępny dla badaczy z innych zaborów przez ostatnie stulecie, las skrupulatnie opisany przez ustępującego okupanta niemieckiego. Po drugiej ekspedycji, która wyjeżdżała z Puszczy tuż przed nadchodzącą armią bolszewicką, powstał „Plan utworzenia rezerwatu leśnego w Puszczy Białowieskiej”. Jego autor, prof. Władysław Szafer tak uzasadnia wybór tego obszaru do ochrony:

1. Jest terenem leśnym nieomal nietkniętym ręką ludzką.

2. Jest to teren wystarczająco duży.

3. Odznacza się wielką rozmaitością typów leśnych, a zatem dużą zmiennością w fizjonomii.

4. Granice są z trzech stron bardzo wybitnie zaznaczone.

5. Jest to obszar łatwo dostępny dla uczonych zarówno, jaki i dla wycieczek naukowych.

6. Przez swe położenie jest to obszar Puszczy cichy, gwarantujący należyty spokój zwierzynie.

Zasadność argumentów zyskuje uznanie administracji państwowej. Na konferencji, która odbyła się w dniu 29 grudnia 1921 roku w Warszawie, w Departamencie Leśnictwa Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych postanowiono utworzyć w Puszczy Białowieskiej następujące rezerwaty:

1. Rezerwat ścisły położony w Nadleśnictwie Browskim, składający się z oddziałów 258, 288, 289, 318, 319, 344 i 345.

2. Rezerwat ścisły sosnowy, położony w Nadleśnictwie Królewskim, w oddziałach 814 i 836.

3. Rezerwat ścisły jodłowy w Cisówce w oddziale 561.

4. Rezerwat częściowy w Nadleśnictwie Browskim z drzewostanów położonych na północ od polany Białowieskiej, graniczący od północy z rzeką Hwoźną, przechodzący na zachód za rzekę Narewkę do Nadleśnictwa Hajnowskiego, obejmując oddziały 221 i 253 (uroczysko Zamczysko); na wschodzie graniczy z rezerwatem ścisłym nr 1.

5. Rezerwat częściowy, biegnący pasem wzdłuż szosy z Białowieży do Zwierzyńca, szerokości 500 m z obu stron.

W listopadzie 1923 roku kierownictwo naukowe nad Rezerwatem objął J. Paczoski. W 1924 roku utworzono Nadleśnictwo Rezerwat, które po reorganizacji w 1925 roku obejmowało teren obecnego Rezerwatu BPN. W jego skład weszły rezerwaty nr 1 i 4, ale bez terenu uroczyska Zamczysko oraz pas ochronny utworzony z części oddziałów 427, 402, 374, 375, 346, 320, 291, położonych na zachód od drogi Browskiej. Ochroną ścisłą objęto cały dotychczasowy obszar rezerwatów, zamknięty między pasem ochronnym, polaną Białowieską, rzekami: Narewką i Hwoźną. W 1932 r., na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, Nadleśnictwo Rezerwat przekształcono w jednostkę organizacyjną szczególną, pod nazwą „Park Narodowy w Białowieży”, podległą w dalszym ciągu miejscowej Dyrekcji Lasów Państwowych. W roku 1947 Park, funkcjonujący od trzech lat po przerwie wojennej, formalnie reaktywowano pod nazwą Białowieski Park Narodowy. Podstawą prawną była ustawa o ochronie przyrody z dnia 10 marca 1934 r. Zasadniczy obszar BPN stanowił Rezerwat o powierzchni 4716 ha, oraz Park Pałacowy, rezerwaty żubrów i tarpanów wraz z osadą Zwierzyniec. W 1996 roku do Parku dołączono lasy otaczające Rezerwat od zachodu i północy, stanowiące obecnie Obręb Ochronny Hwoźna BPN.

Teren Rezerwatu stanowi fragment staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, stadiału mazowiecko – podlaskiego, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego. Na stosunkowo niewielkim obszarze, przy niewielkim zróżnicowaniu wysokościowym wyróżniono wiele jednostek geologicznych: płasko-faliste równiny moreny dennej, faliste równiny moreny ablacyjnej, równiny sandrowe, płytkie doliny rzek i strumieni leśnych ze strefą płytkich torfów podścielonych piaskami aluwialnymi, niecki wytopiskowe związane z wysoczyznami moreny dennej oraz ostańce denudacyjne. Osady mineralne zajmują około 75 % powierzchni.

Każde badania gleboznawcze prowadzone w Rezerwacie przyczyniały się do rozwoju tej dziedziny wiedzy oraz dziedzin pokrewnych. Ostatnie badania gleboznawcze, prowadzone w Rezerwacie w latach 1985 – 1990 również to uwidoczniły. Przyjęte w inwentaryzacji naturalne jednostki siedliskowo – glebowe uwzględnione były w nowej Systematyce Gleb Polskich PTG. wyniku przeprowadzonych prac, na terenie Rezerwatu Ścisłego wyróżniono:

W warunkach Rezerwatu istnieje dość ścisła zależność miedzy glebami a zbiorowiskami roślinnymi, która jest wynikiem stopnia zachowania przyrody i naturalności procesów zachodzących na tym obszarze.

Na terenie Rezerwatu i na jego obrzeżach stwierdzono łącznie 632 gatunki roślin naczyniowych (wg Sokołowskiego 1981, 1995). 

Wśród nich jest:

 - 437 gatunków rodzimych,

 - 6 gatunków zawleczonych, trwale zadomowionych w zbiorowiskach leśnych, torfowiskowych i wodnych,

 - 90 gatunków wkraczających do Parku, spotykanych na drogach, ścieżkach i polanach.

 - 19 gatunków wkraczających do Parku, spotykanych zarówno na siedliskach wtórnych, jak i wewnątrz drzewostanów,

 - 74 gatunki synantropijne (antropofity i apofity) rozwijające się spontanicznie na obrzeżach Parku,

 - 6 gatunków roślin sztucznie wprowadzonych na teren Parku. W naturalnych warunkach ulegają one zanikowi.

Łącznie w granicach samego Rezerwatu bez sztucznie wprowadzonych występują 554 gatunki, z tego naturalnymi składnikami flory Parku są 443 gatunki.

W ciągu ostatnich 50 lat siedem gatunków uległo zanikowi: Lycopodium inundatum, Linnaea borealis, Rhynchospora alba, Cypripedium calceolus, Pulsatilla patens Sweertia perennis, Saxifraga hirculus, Pedicularis sceptrum-carolinum i Campanula latifolia. Zanikają one w związku z naturalnymi zmianami sukcesyjnymi zachodzącymi w roślinności Rezerwatu.

U wielu gatunków obserwuje się zmniejszanie liczby stanowisk. Można je określić jako ustępujące. Są to m. in.: Astragalus arenarius, Betonica officinalis, Calluna vulgaris, Campanula rapunculoides, Carex montana, Drosera rotundifolia, Epipactis palustris. Geranium sanguineum, Hierochloe australis, Juniperus communis, Lycopo­dium clavatum, , Sieglingia decumbens, Trollius europaeus, Thymus serpyllum.

Są to gatunki światłożądne, ustępujące w wyniku opanowywania borów i borów mieszanych przez świerk, a lasów mieszanych - przez grab.

W lasach Rezerwatu wyróżniono następujące zbiorowiska leśne i zaroślowe (wg Sokołowski A. W. 1993. Zbiorowiska leśne BPN):

Ledo – Sphagnetum magellanici wysokotorfowiskowy mszar sosnowy

Sphagno – Betuletum pubescentis torfowcowo-brzozowy las bagienny

Salicetum pentandro-cinereae łozowisko

Carici elongatae – Alnetum ols

Carici elongatae - Quercetum dębniak turzycowy

Dryopteridi thelypteridis – Betuletum pubescentis sosnowo-brzozowy las bagienny

Vaccinio vitis-idaeae – Pinetum bór brusznicowy

Vaccinio myrtilli – Pinetum bór czernicowy (trzęślicowy)

Vaccinio uliginosi – Pinetum bór bagienny (bór łochyniowy)

Vaccinium myrtilli – Piceetum bór świerkowy czernicowy

Sphagno girgensohnii – Piceetum bór świerkowy torfowcowy

Betulo pubescentis – Piceetum bór mieszany torfowcowy

Querco – Piceetum dębowo – świerkowy bór mieszany wilgotny

Calamagrostio arundinaceae - Piceetum trzcinnikowo – świerkowy bór mieszany świezy

Calamagrostio arundinaceae – Pinetum trzcinnikowo – sosnowy bór mieszany świeży

Potentillo albae – Quercetum dąbrowa świetlista

Melitti – Carpinetum las miodnikowo - grabowy

Tilio – Carpinetum grąd

Circaeo - Alnetum łęg jesionowo - olszowy

Ficario – Ulmetum campestris łęg wiązowo – jesionowy

Zróżnicowanie geologiczno – glebowe, a zwłaszcza wzajemny układ powierzchniowych warstw gleby i uwilgotnienia kształtuje siedlisko. W Rezerwacie wyróżniono prawie wszystkie siedliskowe typy lasu (bez boru suchego i boru świeżego). 

Zróżnicowanie siedlisk w Rezerwacie w szeregu żyznościowym przedstawia się następująco:

Zróżnicowanie siedlisk w Rezerwacie w szeregu wilgotnościowym jest następujące:

Wyróżnione w Rezerwacie siedliskowe typy lasu mają następujący udział:

Andrzej Keczyński

Pracownia Naukowa

źródło: Białowieski Park Narodowy, dodano: 01.12.2005r.

Ciekawe linki:

 - Państwowy Park Narodowy Bieławieżskaja Puszcza - http://www.bp.cis.by/ 

.: noclegi

.: wycieczki piesze
.: wycieczki rowerowe
.: wycieczki objazdowe
.: foto safari
.: spływy kajakowe

.: zielone szkoły

.: forum

.: księga gości

.: o nas

.: kontakt 

.: reklama

.: mapa strony