|
PARK
PAŁACOWY (pow. 47,77 ha)
Powstał w końcu XIX wieku wokół pałacu
carskiego, zlokalizowanego na wzgórzu zwanym Pałacowym nad rzeką
Narewką. Walery Kronenberg - profesor Szkoły Głównej w
Warszawie, zaprojektował park w stylu angielskim charakteryzującym
się swobodnym układem kompozycyjnym grup drzew i krzewów
rozdzielonych rozległymi polanami. Całość uzupełniały dwa
sztuczne stawy wykopane w dolinie Narewki. Początkowo w Parku Pałacowym
rosło prawie 160 gatunków drzew i krzewów, zarówno rodzimych,
jak i obcych, pochodzących z różnych regionów klimatycznych, głównie
z Azji i Ameryki Północnej. Obecnie rośnie tu prawie 90 gatunków
drzew i krzewów. Całość podlega ochronie jako zabytek
architektury parkowej.
Najstarszym
zabytkiem Parku Pałacowego jest obelisk upamiętniający polowanie
Augusta III Sasa, które odbyło się 27 września 1752 roku.
Wykonany z szarego piaskowca pomnik stoi na grobli między stawami.
Ongiś groblą biegł gościniec zwany „Królewskim Trakiem”. Na
obelisku umieszczono napisy w języku polskim i niemieckim. Oto
fragment tekstu polskiego:
„Dnia
27 Septembra 1752 Nayjaśnieysze Państwo August III Król Polski,
Elek. Saski, z Królową Jeymością y królewiczami Ichm. Xawierem
y Karolem tu mieli polowanie żubrów, y zabili: 42 żubrów; to
jest 11 wielkich, których nayważnieyszy ważil 14 Centn. 50 funt.,
7 mnieyszych; 18 żubrzyców; 6 młodych; 13 łosiów; to yest 6 z
których nayważnieyszy ważiło Centn. 75 f.; 5 samic; 2 młodych;
2 sarny. Summa 57 sztuk. (…)”
Przed
tym polowaniem, służba łowiecka przy pomocy naganki liczącej
prawie tysiąc osób, zgromadziła zwierzynę w specjalnej zagrodzie
zwanej „Augustowym Sadem", znajdowała się ona na terenie
dzisiejszego Obszaru Ochrony Ścisłej BPN, u źródeł rzeczki Ołówka,
zwanej wówczas Jelanką. Para królewska wraz z wyższymi
dostojnikami zajęła miejsce na specjalnie wzniesionej trybunie. Na
sygnał naganka wypędzała zwierzynę wprost pod padające z
trybuny strzały. Kronikarz wspomina, iż królowa Maria Józefa własnoręcznie
ubiła 20 żubrów, a czas między strzałami wykorzystywała na
czytanie powieści francuskiej.
W czasie
I wojny światowej, latem 1915 r. obelisk wywieziono w głąb Rosji.
Powrócił do Białowieży dopiero w 1938 r. W trakcie przewozu
obelisk uległ uszkodzeniu (pękł). Jeszcze przed II wojną ubytki
zostały uzupełnione.
Idąc na
północ od obelisku, dojdziemy do najstarszego budynku w Białowieży,
dawnego dworku myśliwskiego wybudowanego w 1845 r. na użytek władz
(gubernatora grodzieńskiego). Nocował w nim car Aleksander II,
goszczący na polowaniu w Białowieży w 1860 r. W okresie późniejszym
istniało w tym budynku swego rodzaju muzeum gromadzące pamiątki z
polowań carskich: trofea myśliwskie, zdjęcia, księgę pamiątkową
z wpisami gości, tudzież przedmioty z nimi związane. Był więc
tam np. srebrny pucharek, którym wznosił toasty car Aleksander II
czy też łopata użyta przezeń do posadzenia dębu w miejscu
polowania.
W
okresie międzywojennym budynek ten służył jako kasyno zarządzane
przez Przysposobienie Wojskowe Leśników oferujące m.in. posiłki
turystom i wycieczkom zbiorowym. Po wojnie mieściła się tu
gospoda turystyczna i przez kilka lat przedszkole. W latach
1991-1994 przeprowadzono renowację budynku przywracając mu
pierwotną postać. Koszt prac pokryto głównie z dotacji
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Okazało
się przy tym, iż budynek nie posiadał fundamentów, a ściany
oparto na kilku kamieniach ułożonych w narożnikach, jeden z narożników
stał na kamieniu młyńskim. Od 1996 roku w budynku mieści się
siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej BPN.
Na wzgórzu
pałacowym znajduje się Muzeum Przyrodniczo - Leśne im. Prof. J.
Miklaszewskiego. Na jego zapleczu zachowała się brama gospodarcza
- resztka pałacu carskiego, która podobnie jak pałac, wybudowana
została z czerwonej cegły, wypalanej w Białowieży. Obecnie w
bramie znajduje się ekspozycja poświęcona pałacowi carskiemu.
Pałac
budowano w latach 1889- 1893 według projektu architekta Rocheforta.
Główny podjazd i wejście znajdowało się od północy, tam gdzie
obecnie jest wejście do Dyrekcji BPN. Sam pałac był dość rozległy.
Znajdowało się tu 120 pokoi i pomieszczeń, w tym przestronne
piwnice do składowania win. Wnętrza zdobiły bogate boazerie i
posadzki wykonane z miejscowych gatunków drewna. Sufity zdobiły
freski i obrazy malowane m. in. przez Rafała Jasińskiego. Jedna z
komnat była wytapetowana znaczkami pocztowymi. Pierwotne wyposażenie
pałacu wywieziono w głąb Rosji latem 1915 r.
Pałac
zdobiły dwie wieże. Większa z nich, wieńcząca skrzydło północno
- zachodnie, była ozdobiona tarczą herbową, na której u góry
znajdował się herb carskiej rodziny Romanowów (czarny dwugłowy
orzeł) zaś w części dolnej żubr będący herbem guberni grodzieńskiej.
Obydwa herby rozdzielał ozdobny pas z głowami wilków. W okresie
międzywojennym carskiego orła dwugłowego zamienił orzeł biały.
Główny
podjazd do pałacu był oszklony. Latem zdobiły go pnące róże.
Pod rosnącą naprzeciwko kępą dębów, obecnie uznanych za
pomniki przyrody, na zakończenie polowań carskich i polowań
prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej organizowano uroczyste pokoty
prezentując ubitą zwierzynę ozdobioną zgodnie z myśliwskim
obyczajem gałązkami dębu i świerka. Pokotom towarzyszyli sygnaliści
grający na trąbkach myśliwskie sygnały. W okresie międzywojennym
przyjeżdżali do Białowieży na polowania nie tylko goście z
Warszawy, w pierwszym rzędzie Prezydent RP Ignacy Mościcki oraz
dygnitarze krajowi, lecz również goście zagraniczni. Polowali tu
m.in. Hermann Goering, minister spraw zagranicznych Włoch hrabia
Ciano wraz z małżonką, następca tronu Rumunii książę Karol
oraz Regent Węgier Horthy. Przez pewien czas w pałacu mieściły
się zbiory muzeum oraz Państwowa Szkoła dla Leśniczych.
Podpalony przez wycofujące się wojska niemieckie pałac spłonął
w dniu 17 lipca 1944 r.
Przed
wybudowaniem pałacu carskiego, na tym samym miejscu stał drewniany
dwór myśliwski królów polskich wzniesiony za Władysława IV, a
rozbudowany znacznie w czasach saskich. Z zachowanego do dziś opisu
tego budynku wynika, iż front usytuowany był, od strony doliny
Narewki. Znajdowało się tam duże pomieszczenie centralne - rodzaj
salonu, wokół którego rozmieszczono mniejsze apartamenty sypialne
dla króla i gości. Budynek spłonął w 1812 r. podczas potyczki
jazdy francuskiej z oddziałem rosyjskim. Podczas powstania
listopadowego Rosjanie ustawili na wzgórzu pałacowym armaty dla
zwalczania oddziałów powstańczych, stąd też wzgórze pałacowe
zwano czasem „Batarejką”.
Na zachód,
od ocalałej po pożarze bramy pałacowej, znajduje się budynek
dawnej stajni kozackiej, mogącej pomieścić 40 koni. Jego sylwetka
wskazuje, iż na poddaszu składowano zapasy siana, na parterze zaś
były boksy końskie. W odnowionym w latach 70 - tych budynku mieści
się Dom Wycieczkowy PTTK.
W odległości
50 m na zachód od budynku stajni stoi niewielki drewniany budynek
wzniesiony dla zarządcy pałacu carskiego zwany „Budynkiem Zarządu".
W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej mieszkali tu
dyrektorzy parku narodowego m.in. profesorowie Józef Paczoski i
jego następca - Jan Jerzy Karpińskl. W latach 1960 - 1970 mieściło
się tu również biuro Białowieskiego Parku Narodowego.
W pobliżu
dostrzegamy piętrowy budynek z czerwonej cegły zwany domem
hofmarszalskim, obecnie „Domem Marszałkowskim". Wzniesiony w
1904 r. służył marszałkom dworu. Do 2002 roku w budynku tym mieściła
się Dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego.
Około
100 m na północ, tuż przy ogrodzeniu Parku Pałacowego stoi
„Dom Myśliwski", w którym mieszczą się pokoje gościnne
BPN. Do 1963 r. w tym samym miejscu stał dawny „Dom Świcki”
zajmowany przez świtę carską. Ten ładny, w przeważającej części
drewniany budynek spłonął w styczniu 1963 r. w niewyjaśnionych
do dziś okolicznościach, tuż przed przyjazdem do Białowieży Władysława
Gomułki. W chwili pożaru Gomułka gościł w białoruskiej części
Puszczy, gdzie spotkał się z Nikitą Chruszczowem. Na fundamentach
po spalonym budynku wybudowano obecny. Na trawniku przed „Domem Myśliwskim"
rośnie młody dąb szypułkowy formy piramidalnej. Posadził go w
1974 r. Sekretarz Programu Ochrony Środowiska Narodów
Zjednoczonych (United Nations Environmental Programme) dr Maurice
Strong.
W części
południowej Parku Pałacowego, na zachód od budynku Ośrodka
Edukacji Przyrodniczej, nad stawami stoją kolejne dwa zabytkowe
budynki, wzniesione z czerwonej cegły w końcu XIX wieku, są to:
„Dom Szoferów" oraz „Dom Łaźnia". Przy wschodnim
skraju Parku Pałacowego tuż za mostem drogowym na rzece Narewce
zachował się budynek dawnej elektrowni dostarczającej ongiś prąd
dla pałacu carskiego a wzniesiony także w końcu ubiegłego wieku.
W pobliżu
alejki spacerowej w północno - wschodniej części Parku Pałacowego
znajduje się granitowy głaz narzutowy z trudno czytelną datą
1747 r. Głaz jest chroniony jako pomnik przyrody nieożywionej.
źródło:
Białowieski Park Narodowy, dodano: 02.12.2005r.
|
