|
FLORA
I MIKROFLORA PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ
W
Puszczy Białowieskiej zachowały się ostatnie na niżu europejskim
fragmenty lasów o charakterze pierwotnym. Dzięki wielowiekowej
ochronie przetrwały w niej liczne gatunki organizmów, które gdzie
indziej już wyginęły. Wiele powszechnie znanych gatunków
przybiera w tym masywie leśnym nie spotykane gdzie indziej formy i
rozmiary, szczególnie pod tym względem wyróżniają się drzewa.
Dobrą ilustracją tego fenomenu przyrodniczego są lipy w Puszczy
przypominające pokrojem i rozmiarami dęby czy też znana w całej
Europie jako duży krzew wierzba iwa - wyrastająca tu na drzewo o
wysokości do 22 m i średnicy do 40 cm.
Ochrona
Puszczy Białowieskiej sprzyjała przetrwaniu nie tylko pojedynczych
gatunków, ale także ich zespołów, oraz naturalnego układu
przestrzennego zbiorowisk roślinnych. W krajobrazie Puszczy
zdecydowanie przeważają lasy, zajmując około 96% jej
powierzchni. Resztę stanowią pola, łąki, drogi, nieużytki, wody
płynące i stojące. W ostatnim dziesięcioleciu powierzchnia terenów
nieleśnych bardzo szybko się kurczy, gdyż las w sposób naturalny
powraca na opuszczone pola i łąki.
Dominującym
typem lasu są w Puszczy grądy zajmujące 47% powierzchni leśnej.
Bory zajmują 37%, a podmokłe lasy liściaste i mieszane ok. 14,5%
powierzchni Puszczy. Drzewostany tworzą głównie świerk pospolity
- 26%, sosna zwyczajna - 24%, olsza czarna - 17%, dąb szypułkowy -
12%, oraz brzozy: brodawkowata i omszona - 11%. Jesion wyniosły,
lipa drobnolistna, klon zwyczajny, topola osika i wiązy stanowią
domieszkę w składzie gatunkowym drzewostanów, choć lokalnie mogą
pełnić też rolę gatunków głównych. Grab zwyczajny, choć jest
gatunkiem bardzo pospolitym, z reguły buduje drugie piętro
drzewostanów, bardzo rzadko wchodząc do składu gatunkowego
drzewostanów głównych.
W porównaniu
z innymi lasami Polski lasy Puszczy Białowieskiej odznaczają się
stosunkowo dobrym stanem zachowania drzewostanów pochodzenia
naturalnego. Prawie 40% powierzchni leśnej pokrywają drzewostany w
wieku ponad 80 lat. Średni wiek drzewostanów wynosi 73 lata w części
zagospodarowanej i 130 lat w Obszarze Ochrony Ścisłej Białowieskiego
Parku Narodowego.
Charakterystyczną
cechą drzewostanów puszczańskich jest złożona wielowarstwowa,
wielogatunkowa i różnowiekowa struktura. Drzewostany chronione w
Obszarze Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego zachowały
do dziś cechy dawnych pierwotnych puszcz niżowych, w których nie
człowiek a przyroda decydowała o składzie gatunkowym i strukturze
drzewostanów. Bardzo dobrze różnice między składem gatunkowym
drzewostanów o charakterze naturalnym i składem gatunkowym
drzewostanów przekształconych gospodarką ludzką charakteryzują
poniższe diagramy:
Największy
wpływ na skład gatunkowy zespołów roślinnych porastających
dany teren ma wilgotność i typ gleby (te cechy decydują o żyzności
siedliska). Zależność ta jest bardzo silna w przypadku obu
omawianych cech. Zupełnie inny skład gatunkowy będą miały lasy
na glebie żyznej, a inny na ubogiej o tym samym uwilgotnieniu.
Odmienny będzie też skład gatunkowy lasów przy zbliżonej żyzności
gleby w różnych warunkach uwilgotnienia.
W wielu
miejscach Puszczy Białowieskiej wciąż jeszcze zachowała się
naturalna mozaika zbiorowisk roślinnych. Najbardziej
charakterystyczny i schematyczny jest układ zbiorowisk leśnych w
dolinach cieków wodnych. Najłatwiej to zauważyć idąc
prostopadle do osi rzeki lub strumienia. Oddalając się od brzegów
rzeki, w miarę podnoszenia się terenu, kolejno występują: łęg,
grąd (począwszy od wariantu wilgotnego po warianty mniej
uwilgocone), bór mieszany, aż w warunkach ekstremalnego
przesuszenia, na glebach piaszczystych dojdziemy do boru sosnowego.
Ten dość przejrzysty układ zaburzony jest przez bezodpływowe zagłębienia
terenu o nieprzepuszczalnym podłożu. W nich, w warunkach silnego i
bardzo zmiennego uwilgotnienia rozwija się ols, a przy stałym
silnym uwodnieniu – torfowisko wysokie, na którym z kolei może
rozwinąć się bór bagienny.
Spośród
roślin Puszczy Białowieskiej najliczniejszą grupą są rośliny
naczyniowe - jest ich nieco ponad tysiąc gatunków. W tym 19 gatunków
to paprocie, 6 – widłaki, 7 – skrzypy, 54 gatunki reprezentuje
wątrobowce, a nieco ponad 200 gatunków – mchy. Wiele gatunków
mszaków i porostów, które w przeszłości były
najprawdopodobniej szeroko rozprzestrzenione przetrwały jedynie w
takich miejscach jak Puszcza. Można je spotkać tylko tam, gdzie
las zachował swoją pierwotność, a układ warunków
przyrodniczych i gospodarka ludzka (a raczej jej brak) umożliwiły
ich przetrwanie. Większość z nich jest związana z martwym
drewnem lub z pniami, konarami i korą starych drzew. Właśnie ich
obecność stanowi o unikatowości Puszczy, będąc jednocześnie
miernikiem stopnia zachowania jej zasobów naturalnych.
Oprócz
pojedynczych gatunków roślin w Puszczy zachowały się również
rzadkie gdzie indziej zespoły roślinne. Spośród nich na
wymienienie zasługuje przede wszystkim świerczyna na torfie -
bardzo rzadko w Polsce spotykane zbiorowisko leśne.
Charakterystycznym rysem świerczyny na torfie jest wyraźna
dominacja świerka w drzewostanie, prawie zupełny brak liściastych
gatunków drzew oraz występowanie w runie, wśród bardzo bogatego
kobierca mchów torfowców tak rzadkich roślin jak listera
sercowata czy żurawina drobnolistna.
Flora roślin
naczyniowych Puszczy Białowieskiej jest stosunkowo dobrze poznana,
choć nie oznacza to, że ich lista gatunkowa jest już zamknięta.
Mimo zwartości masywu leśnego na 1070 gatunków stwierdzonych tu
roślin naczyniowych jedynie 664 można uznać za składniki
naturalne ekosystemów leśnych Puszczy. Pozostałe, to gatunki, które
weszły do Puszczy po stworzeniu im właściwych środowisk życia
przez człowieka. Takich gatunków jest już 353 i nadal przychodzą
coraz nowe. Niektóre gatunki uznane już za wymarłe mogą okazać
się wciąż obecnymi. Przykładem gatunków roślin znajdowanych
skrajnie rzadko może być storczyk storzan bezlistny stwierdzony w
Puszczy na podstawie pojedynczych obserwacji w latach: 1888, 1889,
1925, 1930 i 1996.
Do
najliczniejszych rodzin roślin naczyniowych w Puszczy Białowieskiej
należą:
-
złożone (Compositae) - 108 gatunków,
-
trawy (Graminae) - 85
-
turzycowate (Cyperaceae) - 66
-
różowate (Rosaceae) - 59
-
motylkowate (Papilionaceae) - 54
-
goździkowate (Caryophyllaceae) - 43
-
trędownikowate (Scrophulariaceae) - 41
-
wargowe (Labiateae) - 41
-
krzyżowe (Crucifereae) - 40
-
jaskrowate (Ranunculaceae) - 35
-
baldaszkowate (Umbelifereae) - 32
-
storczykowate (Orchidaceae) - 24
-
rdestowate (Polygonaceae) - 24
Wśród
roślin naczyniowych Puszczy jest 96 gatunków o zdrewniałych pędach:
drzewa - 26 gatunków, krzewy - 55 i krzewinki - 14. Podane liczby
zawierają również gatunki z różnych względów wątpliwe
(agrest i dzika jabłoń, brzoza karpacka i topola czarna) oraz
wymarłe (cis).
źródło:
Białowieski Park Narodowy, dodano: 01.12.2005r. |
