Babiogórski Park NarodowyBiałowieski Park NarodowyBiebrzański Park Narodowy

Bieszczadzki Park NarodowyBory Tucholskie Park NarodowyDrawieński Park Narodowy

Gorczański Park NarodowyPark Narodowy Gór StołowychKampinowski Park Narodowy

Karkonowski Park NarodowyMagurski Park NarodowyNarwiański Park Narodowy

Ojcowski Park NarodowyPieniński Park NarodowyPoleski Park Narodowy

Słowiński Park NarodowyŚwiętokrzyski Park Narodowy

Tatrzański Park NarodowyPark Narodowy Ujście WartyWielkopolski Park Narodowy

Wigierski Park NarodowyWoliński Park Narodowy

  

     

Gorczański Park Narodowy

Gorczański Park Narodowy

Poręba Wielka 590; 34-735 Niedźwiedź
tel/fax.: +48 (018) 331 72 07, 331 79 44, 331 79 45
www: www.gpn.pl email: gpn@gpn.pl 


 Przyroda  O Parku | Geologia | Flora | FaunaOchrona |
 Kultura  Historia | Ochrona Dziedzictwa Kulturowego |
 Edukacja  Edukacja | Oferta Edukacyjna
 Turystyka  Turystyka | Szlaki Piesze | Szlaki Rowerowe | Szlaki Konne | Mapy |

 Badania naukowe

 

OCHRONA DZIEDZICTWA

 

OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

 

Jednym z zadań statutowych Gorczańskiego Parku Narodowego, jest ochrona dziedzictwa kulturowego, na które składają się szałasy pasterskie, budowle sakralne, mieszkalne i inne pamiątki historyczne, m.in.: groby partyzanckie, miejsca walk i katastrofy samolotu. Większoś z wymienionych obiektów stanowi własnoś prywatną.

 

Wędrując po gorczańskich szlakach najczęściej spotykamy szałasy pasterskie, które zastąpiły prymitywne schronienia dla pasterzy, ustawiane wcześniej z głazów, gałęzi i kory drzew. Najstarsze pochodzą z przełomu XIX i XX wieku, kiedy w górach wypasano liczne stada owiec i bydła.

 

W zależności od liczby szałasów w obrębie polany, jak i ich położenia względem siebie, wyróżnić można zabudowę:

 - jednoszałasową - gdy występują pojedynczo, najczęściej na małych polanach /np. pol. Solnisko/
 - grupową - tworzą zespół obiektów usytuowanych bezładnie w obrębie całej polany /np. pol. Jankówki/
 - przysiółkową - która obejmuje kilka skupisk budynków, jak np. na pol. Gorc Porębski
 - pasmową- kiedy obiekty ustawione są w określonym porządku, np. wzdłuż drogi, jak ma to miejsce na pol. Podskały lub pol. Centyrz /już poza granicami Parku/.
 

Niegdyś szałasy spełniały funkcje mieszkalne, mieszkalno - gospodarcze lub gospodarcze, które w zasadniczy sposób decydowały o wyglądzie obiektu. Najprostsze szałasy mieszkalne, zwane kolibami, izbicami, budami lub szopami, były jednoizbowe. Powstawały także obiekty dwu - lub trzyizbowe, o bardziej rozbudowanym wnętrzu, mieszczącym przedsionek, izbę właściwą i komorę. Szałasy gospodarcze, zwane lokalnie stajniami, szopami lub budami, posiadały jedno bądź dwa wnętrza dla inwentarza, a w przypadku budowli trzywnętrzowej - dodatkowe pomieszczenie zwane boiskiem lub wozownią. Niektóre łączyły funkcje mieszkalne i gospodarcze. Składały się wówczas z dwóch lub trzech izb: mieszkalnej i inwentarskiej, czasem połączonej z boiskiem wozownią. Lokalnie nazywano je okołami lub kolibami.

 

W zależności od usytuowania wejścia do obiektu wyróniamy szałasy wąskofrontowe /z wejściem od strony szczytowej/ lub szerokofrontowe /wejście od strony frontowej/. W zdecydowanej przewadze budowano je z drewna. Pod względem konstrukcyjnym przypominają tradycyjne domy we wsi. Fundamentami są najczęściej duże kamienie, zwane "peckami", rozlokowane pod narożnikami budynku. Niekiedy fundament uzupełnia podmurówka z kamieni polnych, ułożonych na glinie. Ściany zewnętrzne są drewniane, wysokozrębowe, o konstrukcji wieńcowo - węgłowej, która powoduje że ciężar budynku przenoszony jest na jego naroża. Nowsze szałasy posiadają konstrukcję słupowo - ryglową, z oszalowaniem z desek. Dach szałasu ma najczęściej konstrukcję krokwiowo - jętkową. Jego połać przykrywają deski /pierwotnie "darte" z drewnianych kloców, tzw. dranice/, które zastąpiły dawniej stosowane gonty. Nad pomieszczeniami inwentarskimi znajdują się stropy, wykonane z desek lub okrąglaków. Przy większej rozpiętości dachu wbudowywano tragarze. Utworzony w ten sposób strych spełniał kiedyś funkcję magazynową. Nad częścią mieszkalną, ze względów bezpieczeństwa pożarowego, brak stropu. W szałasach mieszkalnych, znajdują się jedno lub dwa dwudzielne okna. Ponadto niektóre budowle posiadają oszalowane pionowo deskami fragmenty ścian oraz poziomo zabite szpary między belkami, które gdzie indziej są uszczelnione mchem lub trawą. Niekiedy stosowano ocieplenie w formie obicia płatami kory świerkowej.

 

W zachowanych do dziś szałasach oglądać można interesujące detale architektoniczne, świadczące o pomysłowości budowniczych. I tak w celu zabezpieczenia przed rozsuwaniem się całej konstrukcji, na wystających w narożach budynku belkach, znajdują się bukowe kliny, tzw. teble. W innych przypadkach skrzydła drzwiowe zamontowane są na pionowym słupku - tzw. wrotolu i poziomych ryglach - spągach. Górne i dolne przedłużenie słupka umocowane jest do progu i ocapu drewnianymi lub żelaznymi jarzmami. Zachowały się też interesujące zamki - w formie drewnianego, odpowiednio żłobionego rygla, na metalowy lub drewniany klucz. 

 

Szałasy nie posiadają stałego wyposażenia, oprócz paleniska i zbitej z desek pryczy, czyli wyrka dla bacy. Bardzo rzadko w izbie mieszkalnej znajduje się piec z polnych kamieni, a do wyjątków należy drewniana podłoga (z desek kładzionych na legarach), w której przy jednej ze ścian pozostawiony jest duży otwór - jako palenisko watry . W innych, podłogę zastępuje gliniana polepa lub ułożone płaskie kamienie.

 

Doskonałe proporcje budynku i ich wkomponowanie we wnętrze polany sprawia, że obiekty te świetnie harmonizują z gorczańskim krajobrazem.

 

Jedynym i najbardziej znanym zabytkiem sakralnym na terenie Parku jest "Bulandowa kapliczka" wzniesiona w 1904 roku przez Tomasza Chlipałę - legendarnego "Bulandę". Na uwagę zasługują także miejsca potyczek partyzanckich z czasów II wojny światowej /na polanie Stawieniec czy w pobliżu polany Bieniowe/ oraz miejsce katastrofy "Liberatora" przy polanie Pańska Przehybka.


źródło: Gorczański Park Narodowy, dodano: 09.12.2005

   

.: noclegi

.: wycieczki piesze
.: wycieczki rowerowe
.: wycieczki objazdowe
.: foto safari
.: spływy kajakowe

.: zielone szkoły

    

    

   

.: forum

.: księga gości

.: o nas

.: kontakt 

.: reklama

.: mapa strony

 

 

   

     

All original material and HTML coding © Parki.pl All rights reserved.