Babiogórski Park NarodowyBiałowieski Park NarodowyBiebrzański Park Narodowy

Bieszczadzki Park NarodowyBory Tucholskie Park NarodowyDrawieński Park Narodowy

Gorczański Park NarodowyPark Narodowy Gór StołowychKampinowski Park Narodowy

Karkonowski Park NarodowyMagurski Park NarodowyNarwiański Park Narodowy

Ojcowski Park NarodowyPieniński Park NarodowyPoleski Park Narodowy

Słowiński Park NarodowyŚwiętokrzyski Park Narodowy

Tatrzański Park NarodowyPark Narodowy Ujście WartyWielkopolski Park Narodowy

Wigierski Park NarodowyWoliński Park Narodowy

  

     

Gorczański Park Narodowy

Gorczański Park Narodowy

Poręba Wielka 590; 34-735 Niedźwiedź
tel/fax.: +48 (018) 331 72 07, 331 79 44, 331 79 45
www: www.gpn.pl email: gpn@gpn.pl 


 Przyroda  O Parku | Geologia | Flora | FaunaOchrona |
 Kultura  Historia | Ochrona Dziedzictwa Kulturowego |
 Edukacja  Edukacja | Oferta Edukacyjna
 Turystyka  Turystyka | Szlaki Piesze | Szlaki Rowerowe | Szlaki Konne | Mapy |

 Badania naukowe

 

HISTORIA

 

HISTORIA REGIONU GORCZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO

 

Najstarsze ślady stałego osadnictwa człowieka na tym terenie pochodzą z miejscowości Zabrzeż, leżącej na obrzeżu pasma. W okresie lateńskim epoki żelaza (od ok. 400 r. p.n.e. - do początku n.e.) istniało tam grodzisko wzniesione przez społeczność kultury łużyckiej. Właściwe zasiedlanie gorczańskiej krainy nastąpiło dopiero w wiekach XIII - XV i związane było z osadnictwem polskim przesuwającym się z północy, wzdłuż dolin rzecznych Dunajca i Raby. Niezwykle ważną rolę w kolonizacji opisywanego obszaru odegrała tzw. wielka własność ziemska (np. klasztoru klarysek ze Starego Sącza, który otrzymał w 1280 r. Ziemię Sądecką z nadania Św. Kingi, żony Bolesława Wstydliwego), a także posiadacze mniejszych dóbr, uzyskujący przywileje królewskie na zakładanie nowych osad. Przykładem jest Ochotnica, lokowana w 1416 r. przez króla Władysława Jagiełłę, na zasadach "prawa wołoskiego", inaczej niż pozostałe gorczańskie miejscowości powstałe zgodnie z wymogami "prawa magdeburskiego".

 

Na przestrzeni następnych kilku wieków, cały obszar Gorców został rozdzielony pomiędzy różnorakie formy własności: królewszczyzny (starostwo nowotarskie i czorsztyńskie oraz tenuty - ostrowska i olszowska), dobra prywatne (wielkoporębskie, rabczańskie, spytkowickie, harklowskie, jednowioskowe majątki w Łopusznej i w Rabie Wyżnej) oraz dobra kościelne (włości klarysek ze Starego Sącza). Największe starostwo nowotarskie (do 1787 r. obejmowało 40 gmin katastralnych), pozostawało niemal przez cały XV wiek w rękach rodziny Ratołdów ze Skrzydlnej. W jego dziejach, jako dobry gospodarz, ale i bezwzględny ciemiężca, zapisał się Marek Ratołd. Kolejnym dzierżawcą tych dóbr został ród Pieniążków. W okresie tym, dążąc do podniesienia swoich dochodów, starostowie podjęli próby rugowania sołtysów i bogatszych chłopów, ignorując zupełnie królewskie dekrety. Słynne stały się wówczas procesy górali, m.in. z Janem Pieniążkiem. Wybuchały również krwawe bunty, jak w 1631 r., kiedy pod wodzą Stanisława Łętowskiego i Marcina Radockiego górale wystąpili przeciw staroście nowotarskiemu Mikołajowi Komorowskiemu. Najgłośniejszym z nich było jednak, zakończone tragicznie dla uczestników, powstanie Aleksandra Kostki Napierskiego w roku 1651.

 

W 1607 r., na mocy uchwały sejmowej, Sebastian Lubomirski przejął na własność, w zamian za szyby solne, kilka gorczańskich wsi, m.in. Mszanę, Koninę, Niedźwiedź i Porębę Wielką, tworząc z nich tzw. Klucz Porębski. Założony tu folwark specjalizował się w uprawie zbóż oraz drobnym przemyśle, opartym na działalności licznych tartaków, hut szkła, papierni i potażarni. Kolejnymi właścicielami Klucza zostali Sanguszkowie, a w latach 1751-1945 Wodziccy.

 

Szerszy margines swobód osobistych i uprawnień gospodarczych tutejszej społeczności, w stosunku do Sądecczyzny, sprzyjał szukaniu przez nią dodatkowych źródeł zarobku, wśród których najważniejsze miejsce zajmowało zbieractwo płodów leśnych oraz produkcja wyrobów z drewna. Wzmogło się wówczas także zbójnictwo. Sprzyjały mu specyficzne warunki górskie oraz przychylność i sympatia miejscowej społeczności. Do bardziej znanych gorczańskich zbójników należał Józef Baczyński, związany z Ochotnicą, oraz Siarka pochodzący z Lubomierza.

 

W pierwszej połowie XVIII w. zaludnienie Gorców było nadal niewielkie a wieś, która liczyła 40 "dymów" uchodziła za dużą. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero w latach 1776-1848 w związku z "eksplozją demograficzną", kiedy to zagospodarowano ostatnie już rezerwy wolnej ziemi. Przestrzenna ekspansja ludności skierowała się wówczas w stronę lasów i polan, na których powstało szereg "osiedli polaniarskich". Zintensyfikowano gospodarkę pasterską, która w Gorcach zapoczątkowana została o wiele wcześniej, bo już w XIV w., wraz z przybyciem ludności pochodzenia bałkańskiego i ruskiego - tzw. Wołochów.

 

Schyłek Rzeczypospolitej zapisał się w Gorcach obecnością różnych wojsk. W 1734 r. podnóża gór splądrowały wojska kozackie, a w latach 1768-69 działały tu oddziały konfederatów barskich.

 

W latach 1770-1772, w związku z zajęciem przez Austrię południowej Sądecczyzny (pomimo jej poparcia dla konfederacji barskiej), gorczańskimi szczytami poprowadzono granicę polsko-węgierską. W 1771 r. otwarto nawet przejścia graniczne w Klikuszowej i Koninie.

 

Jedną z konsekwencji traktatu rozbiorowego z 1772 r. było przejęcie przez austriacki skarb państwa części polskich dóbr królewskich oraz kościelnych i utworzenie tzw. dóbr kameralnych, które następnie sprzedano okazjonalnym nabywcom. Nowi właściciele zwiększali obciążenia nałożone na wieś, w wyniku czego nastąpiło pogorszenie stosunków poddańczych. Wywoływało to ostre i długotrwałe konflikty z chłopami, przywykłymi tu od stuleci do przyzwoitego traktowania. Dzięki ich zdecydowanej postawie, zakusy refeudalizacyjne nowych panów przynosiły na ogół dość ograniczone rezultaty, a położenie gorczańskich włościan do czasu "uwłaszczenia" w roku 1848 było nadal lepsze niż, np. w sąsiednich dobrach na Sądecczyźnie.

 

W tym miejscu warto przytoczyć wyjątkowo pozytywny przykład działań Maksymiliana Marszałkowicza, od 1838 r. właściciela dóbr kamienickich, który umiejętnie łączył starania nad podniesieniem rentowności majątku z akcjami na rzecz poprawienia sytuacji ekonomicznej, zdrowotnej i oświatowej chłopów. Zaangażowany był również w konspirację powstańczą 1846 r. W kamienickim dworze znalazł opiekę jeden z przywódców powstania chochołowskiego - Jan Kanty Andrusikiewicz.

 

Wraz z wybuchem I wojny światowej wielu tutejszych mieszkańców siłą wcielono do armii austriackiej. Na obszarze samych Gorców nie było w tym czasie żadnych większych walk, warto jednak wspomnieć, iż ze względów strategicznych Austriacy wybudowali istniejącą do dzisiaj drogę z Knurowa do Ochotnicy, jako strategiczny skrót z Podhala na Sądecczyznę.

 

W okresie międzywojennym Gorce należały do najbiedniejszych części kraju, do czego przyczyniło się przeludnienie oraz bardzo niski, ogólny poziom cywilizacyjny. W związku z powyższym nasiliła się rozpoczęta z końcem XIX w. emigracja zarobkowa, głównie za ocean. W tym czasie Małopolskie Towarzystwo Rolnicze i Krakowska Izba Rolnicza chcąc podnieść poziom życia tutejszych mieszkańców, zakładały nowoczesne ośrodki wypasowe na górskich polanach, m.in. na polanie Wzorowej, Stawieńcu, Bieniowym i Fiedorówce.

 

II wojna światowa w Gorcach, obfitowała w krwawe potyczki i regularne, często wielodniowe bitwy, staczane z okupantem przez zgrupowania partyzanckie, należące głównie do AK. Do najsłynniejszych zaliczana jest bitwa nad Ochotnicą (18-20.X.1944) oraz walki w rejonie Łącka, Kamienicy i Lubomierza (10-13.I.1945). Okres wojny przyniósł wiele cierpień i ofiar ze strony miejscowej ludności poddanej hitlerowskiemu terrorowi. Mieszkańcy Ochotnicy do dziś wspominają "krwawą Wigilię" w 1944 roku. Sama Kamienica, pomiędzy czerwcem 1944 a styczniem 1945 r., przeżyła 18 obław i pacyfikacji.

 

Po ustaniu niemieckiej okupacji, jeszcze przez kilka lat (do 1947 r.) toczyła się w Gorcach i na Podhalu bezwzględna walka pomiędzy ugrupowaniami wolnościowymi, jak grupa "Ognia", a siłami Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej.


źródło: Gorczański Park Narodowy, dodano: 09.12.2005

   

.: noclegi

.: wycieczki piesze
.: wycieczki rowerowe
.: wycieczki objazdowe
.: foto safari
.: spływy kajakowe

.: zielone szkoły

    

    

   

.: forum

.: księga gości

.: o nas

.: kontakt 

.: reklama

.: mapa strony

 

 

   

     

All original material and HTML coding © Parki.pl All rights reserved.